ASI  ESCRIBESE  A MEMORIA DE XEVE

El siglo que cambió la historia de Xeve

 

En 2009, la parroquia de Santa María de Xeve tan solo disponía de 893 habitantes en su censo. Pero esta localidad tiene una historia llena de altos, como cuando fue concello propio, y bajos, la época en la que vivió bajo la opresión de la casa Gondar. Esta última las recuerda Herminio Sande Lado en su libro "Xeve en el siglo XVII".

La historia comenzó hace ya años, cuando Herminio Sande llegó a Xeve, para ser el párroco de la parroquia. Fue ya entonces cuando comenzó a interesarse por la historia del lugar. Concretamente fue el siglo XVII el periodo que más le fascinaba porque significó un antes y un después en los anales de Xeve. Lo que empezó como interés, pasó a transformarse en un proyecto que dejó olvidado hasta hace dos años cuando Herminio comenzó a investigar verdaderamente en las crónicas de la época.
Sus investigaciones le llevaron a revisar los archivos del Reino de Galicia en A Coruña, además de Salamanca y los de la Universidad de Oviedo, desafortunadamente, con desigual fortuna en cada uno de ellos. Ahora, fruto de esos trabajos sale a la luz "Xeve en el siglo XVII", una crónica que narran los hechos más significativos de este periodo.
"El libro no saldrá a la venta, porque mi oficio no es el de escritor, ni es mi pretensión ser uno de los principales cronistas e historiadores. Escribí este libro porque es importante que no se olvide un pasado que aún tiene presencia hoy en día" afirma Herminio, que saca esta publicación gracias a una subvención de la Diputación de Pontevedra, "aída que é unha publicación modesta, porque boa parte a paguei eu e non era a miña finalidade convertirme en escritor de oficio", recalca el párroco. De echo, la forma para conseguir un ejemplar es acudir a la comida que se celebrará el próximo día 10 en el campo de la iglesia de San Andrés de Xeve, por la festividad del Rosario.
"Curiosidade e intriga por una historia exclusiva en Galicia", promete Herminio. La situación en la época viene marcada por el privilegio de la luptuosa, dado por Carlos I a la familia de Gondar, mediante la cual estos podían cobrarle a cada familia 2 reales por los muertos que tuvieran. Fue el origen de batallas dialécticas y reveliones que duraron 150 años que se traducen en asesinatos en los caminos. "Foi unha época moi crítica para Xeve", señala el párroco, "aínda hoxe se pensa que os de San Andrés son máis señoritos porque os de Santa María estaban máis oprimidos e, de feito, a terra aínda non é deles, é dos Gondar" recalca.
"Coa chegada do párroco Francisco Argüelles termina coa redención da luctuosa. Consigue os veciños paguen dunha vez para sempre 2100 ducados, pero con autorización real, e aquí cambia a historia de Xeve" revela Herminio. También cuenta la historia del obisto Zambrana, que dotó a Xeve de su primera escuela.

Historia e confidencias da memoria de Xeve

NA ORIXE.-

A presencia humana nestes contornos remóntanse a moitos séculos atrás. Na época prehistórica existían diversos castros que aínda se conservan na zona: o Monte do Castro, en Verducido e os dous situados en Santo André de Xeve (o de Maúnzo e o de Sobral). Preto do primeiro localízase o lugar da Torre, o que fai pensar que na Idade Media había alí unha fortaleza ou algún outro tipo de edificación defensiva.

 

AS PEGADAS ROMANAS.-

Tamén o Imperio Romano deixou as súas pegadas. Dous bos exemplos son os que atoparon por casualidade dous campesiños no século XIX. Segundo contan, foi un labrego quen, traballando preto da capela de San Roque, rompeu sen querer o que resultou ser unha ánfora chea de moedas de ouro, prata, la, cobre e bronce. Estaban perfectamente conservadas, malia pertencer a diferentes épocas entre os séculos I e IV. E sorpresa semellante levou a muller que cavaba o millo cando coa aixada estragou una vaixela da que comezaron a saír numerosas moedas da época romana. Unha vez limpas, revelaron no seu anverso os bustos de emperadores romanos como Galieno, Claudio e Filipo, entre moitos outros. Nesta ocasión non eran de ouro nin de ningún outro metal precioso, pero de grande valor.

 

A LIBERACIÓN DA LUCTUOSA.-

Non se pode falar da historia de Xeve sen deterse nun dos episodios máis significativos do seu pasado: o momento no que o entón párroco da fregresía de Santo André de Xeve, Francisco Argüelles, libera á veciñanza da Luctuosa, un dereito antigo que nalgunhas provincias se pagaba ao señorío e prelados cando morrían os seus súbditos ou súbditas. Tratábase dunha especie de imposto que os vasalos e vasalas pagaban ao seu señorío por coidalos cando morría alguén da familia. Foi a finais do século XVII. "A chegada de Francisco Argüelles remata coa redención da luctuosa: consegue que a veciñanza pague dunha vez e para sempre 2100 ducados, con autorización real, e aquí cambia a historia de Xeve”.

 

NO CATASTRO DE 1755.-

A autonomía das terras de Xeve queda recollida xa no Catastro do Marqués da Ensenada, de 1755, onde especifica que están gobernadas baixo a forma dun Couto. Este documento divide tamén Santa María e Santo André, unidas ata ese momento, e establece que o Couto de Xeve quedaba integrado por Santa María de Xeve, Santo André de Xeve, Verducido e os mordomos pedáneos. O territorio pertencía ó Señorío de Bermúdez de Castro, donos de moitas terras e da Casa de Gondar, entre outras propiedades.

 

O ANTIGUO CONCELLO DE XEVE
 

Cen anos de testemuñas e curiosidades ordenadas cronolóxicamente

1847
O 25 de Xaneiro redáctase a primeira Acta Municipal. Consérvase no Arquivo Municipal de Pontevedra, ao que foron trasladados os documentos do extinto Concello, que o secretario chama de “Berducido”, ben por equivocación, ben porque alí se atopaba o primeiro edificio municipal. O primeiro alcalde foi D. Alberto Gómez.

1852
Na sesión de 4 de xaneiro noméase un síndico, cargo que hoxe correspondería cunha especie de “Defensor dos Veciños”

1856
O día 28 de Outubro designan hospital provisorio a Casa da Granxa, no centro de Santa María, debido á epidemia de cólera morbo que azoutaba o país.

1865
O 21 de setembro pídese aumento de soldo para o mestre D. José Corbacho Mariño, e que se lle proporcione “unha casa decente” se se lle ordena trasladarse de Santo André a Santa María.

1866
O día 30 de decembro de prodúcese o nomeamento de celadores (Alcaldes de Barrio) nos lugares do Concello

1868
No libro de Actas recóllese unha adhesión esplícita do Concello á Revolución de Setembro, denominada “A Gloriosa”. Un pronunciamento municipal de 2 de outubro.

1873
O día 7 de decembro, o Concello trasládase a unha casa particular en Frieiro, sesión na que tamén se nomea un novo Secretario Municipal.

1875
A sesión do 5 de febreiro foi tumultuosa. Moita xente protestaba polo Imposto de Consumos, unha especie de IVE que había entón.

1878
O día 5 de xullo o Concello trata sobre as honras polo eterno descanso da Raíña María Cristina.

1882
O 3 de setembro os concelleiros reciben do Estado a Colección de Pesas e Medidas Métricas, co gallo da entrada en vigor do Sistema Métrico Decimal que desde entón está en vixencia.

1890
O día 29 de abril a Xunta Municipal de Asociados (composta pola Corporación e os maiores contribuíntes) aproba un orzamento adicional.

1898
O Concello de Xeve aproba unha cuestación para a Guerra de Cuba, contra os Estados Unidos. Foi o 1 de xuño.

1904
Fórmanse Comisións Municipais e capataces de camiños, na sesión do 3 de xaneiro.

1909
Apróbanse indemnizacións pola matanza de animais dañinos (zorros) e polo arranxo dunha fonte pública por un particular, na sesión de 25 de abril

1912
Desígnanse novos capataces encargados dos montes comunais, nunha sesión celebrada o día 7 de xaneiro

1918
O 9 de xuño de recóllese unha referencia á hidrofobia canina, a raiba que afectaba aos animais, un caso que se repite ao longo do tempo

1923
Nace unha nova Corporación, coa sesión constitutiva presidida polo Comandante da Garda Civil. Era o 1 de outubro de aquel ano, ao inicio da dictadura de Primo de Rivera.

1931
Chega a República. Con ela, a nova Corporación democrática, que toma posesión dos cargos o día 20 de abril. D. Lino Tilve Corbacho será elixido alcalde.

1936
A Corporación de Xeve adhírese ao Estatuto de Galiza o día 14 de xuño.

O Golpe de Estado do 36 supón a destitución da Corporación, a traición á democracia e ás aspiracións nacionais de Galiza. Toma posesión un Delegado Gubernativo. A primeira acta da dictadura franquista en Xeve data do 28 de xullo de 1936, dez días despois de comezada a guerra. Nela, pese a que o seu contido violenta a Constitución, figura o carimbo “Ayuntamiento Constitucional de Geve”.

1942
O día 19 de febreiro, Xeve propón a súa integración en Pontevedra

1944
Celébrase a última reunión oficial do Concello de Xeve, o día 1 de agosto, momento no que as tres parroquias do norte quedan definitivamente unidas á capital. O punto da orde do día denomínase “Cese de este Ayuntamiento”. O último alcalde chamábase Benito Rivas Hermida.

ALGUNHAS LENDAS DO LUGAR
 

LENDAS E MITOLOXÍAS.-

Entre o patrimonio inmaterial de Xeve destaca a súa riqueza de tradicións e lendas. A riqueza máxica que envolveu este lugar cheo de ríos, montes graníticos e homes e mulleres cheos de vitalidade e imaxinación, deu orixe a moitas historias. O que sí é certo é que crearon un mundo irreal polo que hoxe paseamos encantados e encantadas da man da literatura oral. Historias que proceden da orixe dos tempos, que revelan parte da nosa herdanza histórica e nos definen e singularizan diante doutros pobos do mundo.

 

O CACHOTE DA MOURA.-

A Bouza está en Couso, preto do Lérez. Alí existe o Pozo Negro, polo que todos e todas pasan temerosos e temerosas e con présa. Non se sabe que profundidade ten. Pero sí que é moi perigoso, onde din que desapareceu moita xente cando se ían bañar. Por exemplo, a fermosa moza loira que logo do seu falecemento aparecíase ás 12 da noite convertida en serea para peitearse na beira cun peite de prata. Dise que cando quixeron desencantar a rocha na que aparecía, chamado o Cachote da Moura, quedaron cegos.

 

O CASTRO DE MAÚNZO.-

Estas ruínas están en Santo André de Xeve, camiño de Amil. Disque debaixo hai unha fermosísima cidade soterrada na que habitaban os mouros. Quen a veu dixo que o teito da montaña está sostido sobre catro enormes columnas de ouro. Alí, ata os xugos dos bois están feitos do prezado metal, pero non se pode desenterrar, xa que con só tocala desaparecía. Seica de alí parte un túnel ata a Casa de Gondar, que lembra a outro entre o monte Castelo por debaixo de Casaldorado e Cendona que vai á Xunqueira da Gándara. Era para que levasen os cabalos beber ao río.

 

AS COVAS DO CASTRO.-

Nas Covas do Castro hai moitos anos que ninguén se atreve a entrar porque tiña medo a non volver saír. Uns valentes fixeron unha proba para ver se era certo: atáronlle unha corda moi longa a un can moi fiel e metérono dentro. Ao ver que o can deixara de facer forza, sacaron a corda e non atoparon nada atado a ela. Agardaron dous días a ver se saía, pero o can non aparecía por ningures. Entón pecharon as entradas con pedras para que ninguén entrara para nunca máis volver.

 

 

OS OFICIOS
 

TERRA DE CANTEIROS.- 

Así é coñecida Xeve. Destas terras xurdiron labregos da pedra durante os últimos séculos. De pais a fillos íase transmitindo este oficio duro. Traballaban o granito marcando cunha regra unha liña recta por onde ir a aresta. Co martelo íase desprendendo a pedra sobrante para despois, co cicel e a maceta, afondar na aresta. Empregábase o pico para manter o resto da superficie igualada e, por último, coa buxarda (unha maza de ferro) alisábase toda a peza.
Nos traballos de labra fina tamén se empregaba como material o compás, a escuadra e a chumbada para medir a obra.
Os canteiros de Xeve foron responsables de obras como a Escola Naval Militar de Marín; os Paradores de Turismo de Pontevedra, Cambados, Tui e Baiona; a reconstrución da ponte do Burgo; o Mercado de Pontevedra ou Hospital Xeral de Vigo.

 

E DE MÁIS OFICIOS.-

Os Ferreiros fabrican utensilios agrícolas e ferraxes necesarias para carros e casas. Traballan na forxa, alí se instala o fogón ao que se lle insufla aire co barquín para dar forma ao ferro. Entre outras, empregan tenaces, atizadores e martelos Os Carpinteiros traballan a madeira. Os de armar preparaban as estruturas e os teitos das casas e os de taller, con obradoiro, fabricaban os mobles das casas.
Os Augardenteiros elaboran o licor de herbas, branco ou tostado. Son destiladores do bagazo (o cascallo da uva despois de separar o líquido). Empregan un alambique (ou alquitara) construido con cobre rubio que se quenta ao lume. Na parte inferior, da pota deposítase o bagazo e no superior, capacete, condénsase o vapor convertido en augardente.
Os Zoqueiros, zapateiros que facían zocos e zocas, calzado para as humidades das chuvias e as lameiras dos camiños. Desfán a madeira en toros coa medida da zoca, axudados co tronzón. Cunha machada pequena dáballe forma ata furala e baleirala, coas gubias e cos trades. Os Cesteiros crean cestas con madeira de carballo ou castiñeiro, combinada ás veces con vimbios. A través do trenzado do material construíanse cestas e útiles prácticos.
Os Muiñeiros e muiñeiras traballaban nos numerosos muíños de auga. Ata hai cincuenta anos, empregábanse para moer cereais, principalmente, millo e centeo. Os muíños eran da familia, de tal maneira que a propiedade do muíño é compartida e transmitíase por herdanza. Establecíanse quendas para o seu uso, que se convertía nun espazo de relación sociais.

 

 

OFICIOS DE STO. ANDRÉ EN 1750 


(Censo realizado o día 3 de decembro dese ano)

- 296 canteiros
- 54 tratantes de fariña
- 44 muiñeiros
- 37 costureiras
- 31 aprendices de cantería
- 17 xastres
- 17 tecedores ou tecedoras
- 16 “pobres”
- 12 mestres de cantería e arquitectura
- 10 carpinteiros
- 10 cardadeiras
- 7 milicianos
- 3 curtidores de coiros
- 3 estanqueiras de tabaco
- É Un de cada unha destas profesións:

xuez, escribán, ministro, carceleiro, maordomo, sangrador e barbeiro, gaiteiro, palilleira, sacristán, zoqueiro, mestre de nenos, cereiro e arrendatario

EL PAZO DE GONDAR

 

Cuando en 1860 la pareja formada por José Manuel Fontán García y Emilia Pérez Douterelo se hizo con el pazo de Gondar, en Santa María de Xeve, un mayorazgo otorgado originariamente por Carlos V a Pedro Arias de Aldao, no sospechaban que darían lugar a una saga familiar que continúa más de un siglo después y que ayer celebró su primera reunión.
El encuentro tuvo lugar bajo una carpa en el bello pazo ubicado en Xeve, una construcción que conserva una cárcel aneja y una imponente escalinata ante la que ya se había retratado la familia Fontán en 1906.
Esa imagen se repitió ayer y completó una comida en la que participaron 170 descendientes y familiares de la pareja original, un encuentro que tuvo lugar bajo una carpa instalada en un lateral del pazo. "Fue nuestra primera reunión, lo que queríamos", explica Gerardo Fontán, uno de los bisnietos, "es poder reunirnos, era una ocasión única porque lo normal es que nos encontremos en los funerales, algunos ni nos conocíamos y nos saludamos hoy por primera vez".
Sobre sus antepasados, los participantes en el encuentro cuentan que "ellos eran caseros, venían de esta misma parroquia, de Santa María de Xeve, y con su trabajo compraron el Pazo".
Se trata de una propiedad con terrenos en la que José Manuel Fontán y Emilia Pérez criaron a sus tres hijos. Vendrían después 15 nietos y 40 biznietos, a los que se sumaron ayer numerosos tataranietos y parejas de éstos hasta completar los casi 200 participantes.
Éstos posaron para la foto y pudieron volver a contemplar los escudos del pazo, en los que figuran por ejemplo las flores de lis de los Aldao, la Torre de Gondar, los escaques de los Bermúdez y los roeles de los Castro, familias que fueron propietarias inicialmente del pazo de Santa María de Xeve.
Éste cuenta con una torre defensiva del siglo XV aunque su estado de conservación es mejorable. De hecho, el pasado año la Asociación Galega de Genealogía y Heráldica advirtió del deterioro del pazo y reclamó protección por parte de las administraciones. "Conservar un pazo no es fácil", explican los bisnietos de la pareja que adquirió la propiedad, "hay partes que están bien y otras no tanto, un proyecto de restauración de todo costaría muchos millones".
Éstas y otras reflexiones, además de decenas de anécdotas familiares, sirvieron ayer para animar la larga sobremesa de esta saga se encara su segundo centenario.

¡¡A    WEB    DOS  VECIÑOS                DE   XEVE!!

    XENTILICIO: Xeveir@             POBOACIÓN:  3.015

Contacto

   www.xeve.gal

 

   Lg/ Fragoso Nº 8
   Santo  André de Xeve

   36150 Pontevedra

 

   Correo electrónico:

   xeve@xeve.gal

administracion@xeve.gal

 

   Contacto: 626 601 514

   M - WSP:  604 134 585

REFRÁNS E LENDAS

 

Baguiño a baguiño,
fixo unha vella,
unha pipa de viño.

Miña nai, mire meu pai
que calzós novos lle ten:
son abertos por diante
para poder mexar ben.

Fillos criados,
traballos dobrados.

O diñeiro do pobre,
aínda que queira non pode.

O viño que e chispeiro,
non precisa pregoeiro.

   WWW.XEVE.GAL

É  a   web   dos   veciños   de   Xeve.

Todos podedes participar nela, ben chamándonos, enviándonos fotos, noticias, un e-mail, wsp ou ben da forma que creades máis axeitada.

¡¡PARTICIPA  NELA, É TÚA!!

XEVE.GAL en redes sociais 

Esta páxina está feita dun xeito aberto e directo, primando a lingua que cada quen desexe usar. CASTELÁN e GALEGO van á par porque entendemos que non vamos a censurar nin condicionar os textos e que cada quen os exprese libremente. E mais aquí non existe un galego normativo, só o que falamos a cotío todos os veciños de Xeve.